II. Murad döneminde 1449 veya 1451 yılında Umur Bey tarafından yaptırılmıştır. Hem asker hem de bilgin olan Umur Bey, II. Murad döneminde vezir rütbesini almıştır.
Caminin giriş kapısının iki yanında mermer Türkçe kitabeler bulunmakta olup bunlar Bursa’da bilinen ilk Türkçe vakfiyelerdir. Camii 1627-1628, 1795, 1825, 1858, 2014 yıllarında onarım görmüştür.
Mimarisi
Yapı, son cemaat yeriyle birlikte dikdörtgen planlıdır. Asıl ibadet mekanı kare planlı ve kubbe ile örtülüdür. İkinci bir odanın, caminin ilk yapıldığı dönemde eğitim amacıyla kullanıldığı bilinmektedir. Son cemaat yeri üç adet korint tarzında başlığı olan Bizans dönemine ait sütunlar ile taşınmaktadır. Caminin haziresi olup ayrıca batı duvarına gömülü olarak Umur Bey’in çeşmesi bulunmaktadır.
*Bursa’nın ilk Türkçe Vakfiyesi olan Omur Bey’in Vakfiyesi, caminin giriş kapısının sağında ve solunda yer almaktadır. Sağ taraftaki, 1,35×2,15 metre boyutlarında, taştan, girift nesih yazılı, yedi satırlık Vakfiye şöyledir:
1 — Bismillâhirrahmanirrahim hamd (ü) sena sabittir sana Allaha ki bizi kurtarır rahmetiyle oddan ve dahi selât ü selâm şol Resûlün üzerine olsun ki bize Allah buyruğun yetiştirip doğru yol gösterdi;
2 — Bundan sonra bu tarihe nazar idene şöyle ma’lûm olsun ki ben ki Timurtaş oğlu Umur’um bu yerde hasbeten lillâh bir câmî bina itdim bu câmî mesâlihiçin yine yanında bir hamam yapıp bu câmî’e vakfettim ve tuz
3 — pazarında yaptığım kervansaray ve önündeki dükkânlarıyla Ayazma’daki evlerim ve bağlarım ve aşağı Bursa altındaki bahçelerim değirmenim ve mezralarım kâfirleriyle ve Bursa nahiyesindeki köylerim kâfirleriyle ki Kelesan’dir ve Akköy’dür.
4 — ve Bursa’da yukarı Hisar’daki evlerimden gayrı ne mülküm varsa cümlesini mezkûr câmî’e vakfettim ve İnegöl nahiyesinde İsa Viran’daki değirmenin bahçesiyle ve kâfiriyle ve Engürye nahiyesinde Destarlı adlı köyümü ve ol vilâyette ne kadar mezralarım
5 — varsa ve Tekûr pınarındaki üç hissem ki benimdir ve bağlarım ve bahçelerim ve ekin yerlerim ve kâfirlerim bu mezkûrları bu câmî’e vakfettim ve kitaplarım tafsilen vakfettim ammâ câmî’den taşra çıkmaya ve Birgama’da hasbeten lillâh bir medrese yaptım ve yanında bir hamam yaptım Birgama’da ne kadar bağlarım ve bahçelerim ve iki,
6 — değirmenim ki Begüş Ova’dadır ve iki değirmenim ki Giresun’dedir ve Birgama’da ne kadar dükkânlarım ve dükkân yerlerim varsa ve bir çiftlik ki Ayvadoğlu’ndan aldım Ada’dadır. Bu mezkûrları Birgama’daki medreseme vakfettim ve Biga’da hasbeten lillâh bir câmî yaptım yanında bir hamam yapıp ol câmî’e vakfettim.
7 — ve Karahisar’da bir câmî bir medrese yaptım yanında bir hamam ve kervansaray yaptım ve Saruca pınar adlı köy ve Homa’da bir çeltük dahi satın aldım ve bu mezkûrları Karahisar’daki câmî’e ve medreseye vakfettim ve câmî vakıflarım müseccel itdim ve bu vakıfların gelirinden Golya’daki kervansaray
Giriş kapısının solunda, nesih harflerle, 1,20×1,40 metre boyutlarında, altı satırlık Vakfiye şöyledir:
1 — ve yolundaki köprücükler ve Derziler’deki kervansaray muhtaç olduğunca tamir ideler ve Karşı Savaklar adlı köyümü vakf-ı ebrar itdim ve Edirne’de hasbeten lillâh bir mescid yaptım ve anda yerler vardır mukataaya verilir.
2 — ve bağım ve evlerim anda vardır yine Edirne’de yaptığım mescide vakfettim ve bunlar küllisi lillâh bilâh olsun Allah rahmet etsin ol kişiye ki bu tarihe nazar ide okuya vâkıf ruhuna dua kıla Allah’ın lâneti
3 — ve melâikelerin lâ’neti ve Peygamberlerin lâ’neti ol kişinin üzerine olsun kim bu vakıfların tahribine ve tahririne kasd ide ve bunların fesadına mübâşir ola âmin ya Rabbel-Âlemin ve vakıfnâmedir.
4 — Kulların benim zamanımda her biri ne yiyi geldilerse yine benden sonra onu yiyeler ve Kusaksuz oğlu Alaaddin ve Oğuz oğlu Hacı Ali’yi nâsır kıldım her bir gün dörder,
5 — akçe yiyeler ve bu tarihi Muharrem ayında yazıldı ki sekiz yüz elli dokuzuncu yıldır şekere’l-lâhî mesâiyehû evkâf-ı mezkûre üzre cibayet,6 — (i) demekçün memlûk Hoşkadem bin Abdullah ve dahi oğlanları bunlara sa’yleri vakfa hizmetleri mukabelesinde ala benden kalır sözdür beyân-ı vakıfdır cerâ zâlike ve hurrire fi Cümâd’al-Âhire senete hamsin ve sittine ve semâne mie-tin.
Sağdaki yedi satırlık yazıtta; Omur Bey’in caminin yakınına yaptırdığı hamamı, Tuz Pazarında hanı, Bursa’da bulunan bütün emlâkini, şehir civarındaki bahçe, değirmen ve tarlalarını, Akköy ve Kelesen’deki tarla ve bağlarını, İnegöl Isabey Köyündeki değirmeni, bağını, Yenişehir’deki tarlasını, Akhisar Köyünü, Geyve’deki babasından kalan Tekir Pınar Köyünün bir kısmını, camiye vakfettiği, Bergama, Biga, Karahisar’da yaptırdığı medrese ve camilere gelir olarak vakıf ve akarlar yaptırdığı yazılı bulunmaktadır.
Soldaki altı satırlık yazıtta; aynı akarların sayılmasına devam edilmekte, beşinci satırda vakfiyesinin 859 H. (1454) Muharrem ayında düzenlendiği, son satırda ise yazıtın duvara yerleştirilmesi ve 865 H. (1460) vefat tarihi belirtilmektedir.
Kaynak: TÜRKİYEDE VAKIF ABİDELER VE ESKİ ESERLER III.cilt